Dünya Kadınlar Günü’nün Sosyalist Kökenleri

Dünya Kadınlar Günü, işçi sınıfı kadınlarının ve onların kapitalizme karşı mücadeleye katkılarının bir kutlaması olarak ortaya çıktı.

Cintia Frencia ve Daniel Gaido’un Tribune’da yayımlanan yazısının Türkçe çevirisidir.

1894’te  Clara Zetkin, Alman feminizminin ana akımına karşı polemiğe girmek için üç yıl önce kurduğu Sosyal Demokrat kadın dergisi Die Gleichheit’in (Eşitlik) sayfalarınaçıktı. Zetkin, “Burjuva feminizmi ve proleter kadın hareketi, temelde farklı iki toplumsal harekettir” diye belirtiyordu. Zetkin’e göre, burjuva feministler, kapitalizmin varlığını sorgulamadan, cinsiyetler arasında ve kendi sınıflarının erkeklerine karşı bir mücadele yoluyla reformları savundular. Buna karşılık, çalışan kadınlar, sınıfın sınıfa karşı mücadelesi yoluyla ve kendi sınıflarının erkekleriyle ortak bir mücadele içinde, kapitalizmi aşmaya çalıştılar.

1900’e gelindiğinde,  Alman Sosyal Demokrat Partisi’ndeki  (SPD) kadınlar, parti kongrelerinden hemen önce yılda iki kez konferanslar düzenliyorlardı – bu konferanslar, proleter kadın hareketinin tüm yakıcı meselelerinin tartışıldığı konferanslardı. Bu ideolojik ve örgütsel güç, Alman Sosyalist işçi kadın hareketini Uluslararası Sosyalist Kadın Hareketi’nin bel kemiği haline getirdi.

1907’de Almanya’nın Stuttgart kentinde toplanan Uluslararası Sosyalist Kadınlar Konferansı, ana talebini “mülkiyet, vergi, eğitim ya da işçi sınıfının siyasal haklarından yararlanmasını zorlaştıracak herhangi bir engel olmaksızın kadınlara oy hakkı” olarak ilan etti. Delegeler, oy verme hakkı mücadelesinin “burjuva kadın hareketiyle birlikte değil, sosyalist partilerle yakın işbirliği içinde” yürütülmesi gerektiğini vurguladılar.

Üç yıl sonra Kopenhag’da düzenlenen bir sonraki Uluslararası Sosyalist Kadınlar Konferansı’ndaki davet, proleter sınıf mücadelesine aynı bağlılığı sergiledi: “Tüm sosyalist partileri ve sosyalist kadın örgütlerini ve tüm çalışan kadınları ve sınıf mücadelesinin temeli üzerinde duran örgütlerin delegelerini bu konferansa göndermeleri için acilen çağrıda bulunuyoruz.”

Atlantik dünyası içerisinde bu örgütler iyi bir dostluk içindeydiler. Bir önceki yıl, ABD’deki sosyalist çalışan kadınlar 28 Şubat’ı “Kadınlar Günü” olarak belirlemişti – ertesi yıl Kopenhag konferansında bildirildiği üzere bu “düşmanlarımızın dikkatini çeken bir etkinlik”ti.

Alman delege Luise Zietz, Amerikalı yoldaşlarını örnek alarak, her yıl kutlanacak bir “Dünya Kadınlar Günü” ilan edilmesini önerdi. Zetkin, on yedi ülkeden yüz kadın delegeyle birlikte öneriyi destekledi.

Kadınlar Günü kararı şöyle diyordu:

“Kendi ülkelerinin proletaryasının sınıf bilinçli siyasi ve sendika örgütleriyle anlaşarak, tüm uluslardan sosyalist kadınlar, her şeyden önce kadınlara oy hakkı propagandasını teşvik etmesi gereken özel bir Kadınlar Günü (Frauentag) düzenlemelidir. Bu talep, sosyalist anlayışa göre tüm kadın sorunuyla bağlantılı olarak tartışılmalıdır.”

Delegeler için “sosyalist anlayışı” desteklemek, sadece kadınların oy hakkını değil, aynı zamanda çalışan kadınlar için çalışma yasasını, anneler ve çocuklar için sosyal yardım, bekar annelere eşit muamele, kreşler ve anaokulları sağlanması, ücretsiz yemek dağıtımı, okullarda ücretsiz eğitim tesisleri ve uluslararası dayanışma anlamına geliyordu.

Basitçe söylemek gerekirse, Dünya Kadınlar Günü, en başından beri bir Emekçi Kadınlar Günü idi. Birincil hedefi kadınlara genel oy hakkını kazandırmak iken, arzuları çok daha genişti: eğitim ve bakım işinin toplumsallaştırılması yoluyla hem işçilerin ücretli köleliğini hem de kadınların ev içi köleliğini ortadan kaldırarak kapitalizmin yıkılması ve sosyalizmin zaferi.

Birinci Dünya Kadınlar Günü

İlk Uluslararası Kadınlar Günü 8 Mart’ta değil, 19 Mart 1911’de kutlandı. Tarih, Berlin’deki 1848 Devrimi’ni anmak için seçildi – önceki gün, 18 Mart, her yıl “Mart’ın düşmüş kahramanlarına” adanmıştı.

Almanya’da Kadınlar Günü’ne katılmayı teşvik eden bir broşürün iki buçuk milyon kopyası basıldı ve dağıtıldı. Die Gleichheit kendi çağrısını yaptı: “Yoldaşlar! Çalışan Kadınlar ve Kızlar! 19 Mart sizin gününüz. Bu senin hakkın. Talebinizin arkasında Sosyal Demokrasi, örgütlü emek duruyor. Bütün ülkelerin sosyalist kadınları sizinle dayanışma içindedir. 19 Mart sizin zafer gününüz olmalı!”

“Kadınlara oy hakkı için ileri” sloganıyla yola çıkan bir milyondan fazla kadın – çoğu, ancak bunlarla sınırlı olmamak üzere, SPD ve sendikalarda örgütlenen kadınlar – Almanya’da sosyal ve siyasal eşitlik talebiyle sokaklara döküldü. Sadece Berlin’de kırk iki tane olmak üzere, hayatlarını etkileyen konuları tartıştıkları “popüler kamusal siyasi meclisler” düzenlediler.

Dünyanın her yerinde çalışan kadınlar kendilerine bir gün ayırdı. 1911’de Amerika Birleşik Devletleri, İsviçre, Danimarka ve Avusturya’daki kadın işçiler 8 Mart’ı Kadınlar Günü olarak seçti. Fransa, Hollanda, İsveç, Bohemya ve (daha da önemlisi) Rusya’daki muadilleri kısa süre sonra kendilerini kutlayanlar listesine eklediler.

8 Mart Dünya Kadınlar Günü’nün kutlanması 1914 yılında dünya çapında bir uygulama olarak yerini aldı. Siyahlar giymiş bir kadının kırmızı bayrağı dalgalandırdığı “Kadınlar Günü / 8 Mart 1914 – Kadınlara Oy Hakkıyla İleri” yazan ünlü bir tabela, bir sembol haline geldi. Almanya’da – Birinci Dünya Savaşı’na girerken histeriye yenik düşen – polis, posterin asılmasını veya halka dağıtılmasını yasakladı. Dördüncü Dünya Kadınlar Günü, üç ay sonra patlayacak olan emperyalist savaşa karşı kitlesel bir eyleme dönüştü.

Üç yıl sonra, Şubat Devrimi Rusya’yı sarstığında 8 Mart yeni bir önem kazanacaktı (Jülyen takviminde 23 Şubat, Gregoryen takviminde 8 Mart). Rus çalışan kadınları ayaklanmada öncü rol oynadı. Bolşevikler de dahil olmak üzere her partinin muhalefetine rağmen, Dünya Kadınlar Günü gösterisini tüm Petrograd işçi sınıfını harekete geçiren ve Rus Devrimi’ni doğuran bir kitle grevine dönüştürdüler.

Savaşın Etkileri

Ağustos 1914’te savaş patlak verdi ve Uluslararası Sosyalist Kadın Hareketi’nin gelişiminde yeni bir dönem başladı.

İkinci Enternasyonal’in tamamı – ve dolayısıyla Uluslararası Sosyalist Kadın Hareketi de – şovenizme yenilerek ulusal hatlar boyunca bölündü. Almanya’da SPD (ve ona bağlı Sendikalar Genel Komisyonu), kritik gösterileri yasaklayan bir “toplumsal barış” politikası benimsedi. Yasağı hiçe sayan ve Dünya Kadınlar Günü’nü açıkça kutlayanlar, hükümet ve polisin baskılarına maruz kaldı.

Kasım 1914’ün başlarında Clara Zetkin, savaşa şiddetle karşı çıktığı ve barış için kitlesel eylemlerden yana olduğu “Bütün Ülkelerin Sosyalist Kadınlarına” adlı bir çağrı yayınladı. Emperyalizme karşı bu muhalefetin bir parçası olarak Zetkin, Nisan 1915’te üçüncü ve son Sosyalist Kadınlar Konferansı’nı topladı (Lenin, eşi Krupskaya ve Lilina Zinoviev’in de içinde bulunduğu Bolşevik delegasyona eşlik etti).

Etraflarında emperyalist savaş sürerken, konferans enternasyonalist mücadelenin çığlığını “Savaşa karşı savaş” olarak ilan etti. Ancak militarizme karşı ilkeli muhalefet yetersizdi. Almanya’ya döndükten sonra Zetkin, manifestoyu yasadışı bir broşür olarak dağıtmaktan tutuklandı.

Yıllık Hatırlatma

İkinci  Alman İmparatorluğu’nun çöküşünden ve Kasım 1918’de Almanya’nın her yerinde işçi ve asker konseylerinin (Räte) kurulmasından  sonra, burjuvazi bir tür demokratik karşı devrim gerçekleştirdi: kadınlara oy hakkı verdi, ancak parlamentoyu ve Weimar’da işçi delegelerinin Sovyetlerine karşı toplanan kurucu meclisi güçlendirdi.

Burjuvazinin istediğini yapan, Weimar Cumhuriyeti’nin (ve tarihçi Carl Schorske’nin sözleriyle “Sosyal Demokrasinin Stalin’i”) ilk cumhurbaşkanı olan Sosyal Demokrat lider  Friedrich Ebert idi. Devrimci işçi hareketi tarafından bir geçiş talebi olarak benimsenen evrensel kadınlara oy hakkı talebi, onun ve sendika bürokrasisinin elinde, sosyalist devrimin önünde bir engele dönüştü.

Dünya Kadınlar Günü, proleter kadın hareketinin sol kanadında ortaya çıktığı için, SPD liderliği de 8 Mart’ı kutlamayı bıraktı. Kadınların oy hakkının uzatılmasının ardından günlük tatilin hedeflerine ulaştığını savundular.

Komünist Parti, Dünya Kadınlar Günü’nü “Bütün İktidar Konseylere! Tüm Güç Sosyalizme!” diyerek kutlamaya devam etti. Ve Haziran 1921’de Clara Zetkin bunun resmileşmesine yardımcı oldu. Zetkin’in başkanlığında Moskova’da düzenlenen İkinci Uluslararası Komünist Kadınlar Konferansı, gelecekte 8 Mart’ta Dünya Kadınlar Günü’nün tüm dünyada kutlanacağını ilan etti.

O zamandan beri, 8 Mart Dünya Kadınlar Günü kutlamaları dünyanın dört bir yanındaki ülkelerde düzenleniyor – çalışan kadınların devrimci potansiyelinin yıllık bir hatırlatıcısı olarak ayakta kalmaya devam ediyor.