Refah Devleti Ne Kadar Evrenselse, İnsanlar Da O Kadar Özgürdür – Kelly McKowen (Çeviri: Ömer Ünal)
Dünyanın en iyi refah devletlerine sahip ülkeler, insanları işgücü piyasasının kaprislerinden kurtaran evrensel faydalar sağlar. Ve bu refah devletleri sınıf mücadelesiyle kazanılmıştır.
2016 Demokrat Parti başkanlık ön seçimlerinde Bernie Sanders, İskandinav ülkelerine olan hayranlığını gizlemedi. Rakibi Hillary Clinton, sonunda Nordiphilia ile bir kırılma noktasına geldi ve araya girdi, “Danimarka’yı seviyorum ama biz Danimarka değiliz! Biz Amerika Birleşik Devletleriyiz.”
Clinton’ın sözlerini siyasi hayal gücünün basit bir başarısızlığı olarak okumak cazip geliyor. Sonuçta, Sanders’ın haklı olarak sorduğu gibi, neden Amerikalılar da evrensel sağlık hizmetlerine sahip olamıyor? Ya da daha kapsamlı bir refah devletine? Ama bir bakıma Clinton yanılmadı. Amerika Birleşik Devletleri ve Kuzey ülkeleri post-endüstriyel, kapitalist ekonomiler olarak paylaştığı benzerlikler ne olursa olsun, kapitalizm ve refah tedarikini karıştırmanın temelde farklı yollarını temsil ediyorlar. Ve bu önemli.
Bunu kavramak bu tartışma için son derece önemli bir adım. Ve bunun için Danimarkalı sosyolog Gøsta Esping-Andersen’a güvenmeliyiz. Esping-Andersen, refah sistemlerinin kurumsal mimarilerinin önemli şekillerde farklılaştığına işaret eden ilk kişi olmasa da bu argümanı bazı yaratıcı teoriler ve unutulmaz bir üçlü tipoloji (Karl Marx, Karl Polanyi ve T.H. Marshall gibi isimlerden yararlanarak) ile bir araya getirdi: sık sık alıntılanan liberal, muhafazakâr ve sosyal demokrat “refah rejimleri”.
Bütün bunlar, 1990 tarihli Refah Kapitalizminin Üç Dünyası[1] adlı kitabında bir araya geldi -sosyal politikayı hem daha özgür bir toplum yaratmanın bir aracı, hem de siyasi mücadele için bir araç olarak analiz etmek için tekrar gözden geçirmeye değer modern bir klasik.
Üç Dünyanın Dünyası
Üç Dünya, refah devletine ilişkin baskın bilimsel anlayışın tükendiği bir zamanda yayımlandı. Sanayileşmenin rolünü vurgulayan, Harold L. Wilensky[2] ve diğerlerinin çalışmalarında geliştirilen hâkim modelin iki temel bileşeni vardı. Birincisi, refah devletlerinin on dokuzuncu yüzyılın sonlarından beri sanayileşmenin, ekonomik büyümenin ve sanayi öncesi toplulukların çöküşünün bir yan ürünü olarak geliştiği fikriydi. Toplumlar sanayileştikçe, tartışmalar gelişti, zenginleştiler ve kentleştiler, devlet müdahalesini gerektiren gerginlikler ve ihtiyaçlar yarattılar.
Sanayi toplumu araştırmasının ikinci ayağı, refah devleti gelişiminin sosyal harcamalar kullanılarak ölçülebilen tek çizgili bir fenomen olduğu görüşüydü. Modern refah devletlerinin öncelikle niceliksel açıdan farklılık gösterdiği anlaşıldı -az ya da çok refah devleti vardı ve refah devletleri toplumun endüstriyel gelişimiyle bir ilişki içinde büyüdü veya daraldı. Dahası, ülkeler sanayileştikçe refah sistemleri birleşecekti.
“Güç kaynakları araştırmacıları, refah devletlerinin ortaya çıkmasında çok önemli bir faktör olarak sınıf mücadelesine işaret ettiler… İşçiler her zaman kritik kahramanlardı.”
1970’lerde ve 1980’lerde, yeni bir bilim insanı topluluğu bu baskın paradigmaya meydan okudu -refah devleti oluşum politikasıyla mücadele edememesinin yanı sıra sosyal harcama düzeyine bakılarak yakalanamayan refah sistemlerindeki niteliksel farklılıkların altını çizdi. Liberal çoğulcular, neo-Marksistler ve feministlerin hepsi keskin eleştiriler geliştirecek olsa da, nihayetinde sanayicilik mantığı görüşünün yerini alan perspektif, öncelikle Walter Korpi[3] ve Esping-Andersen gibi İskandinav bilim adamları tarafından desteklenen “güç kaynakları” perspektifiydi.
Güç kaynakları akademisyenleri, refah devletlerinin ortaya çıkmasında sınıf mücadelesinin çok önemli bir faktör olduğuna işaret etmiş ve işçi sınıfının ve müttefiklerinin göreceli gücünü, seferberliğini ve örgütlenmesini inceleyerek uluslararası değişimi açıklamaya çalışmışlardı. Başka bir deyişle, tek bir refah devleti ve dolayısıyla onun gelişimine dair tek bir hikâye yoktu. Pek çok hikâye vardı ve refah devletleri önemli şekillerde farklılık gösterse de, başarıları değişse bile işçiler her zaman kritik kahramanlardı.
Bir Refah Devleti Neye Benzer ve Bu Neden Önemlidir?
Zayıflamış bir sanayicilik perspektifi, kurumsal çeşitlilik için bir takdir, bir siyasi mücadele vurgusu – bunlar, Üç Dünya’nın ortaya çıktığı teorik evrenin unsurlarıydı. 250 sayfadan az olan kitap, Esping-Andersen’in “refah rejimleri” olarak adlandırdığı şeyin kökenleri ve etkileri hakkında yeni bir teori sunuyor – “devlet faaliyetlerinin piyasanın ve ailenin sosyal hizmet sağlamadaki rolüyle nasıl iç içe geçtiğine dair farklı modeller.” Yaygın biçimde bilindiği gibi Esping-Andersen, üç tane türünü tanımlar.
Amerika Birleşik Devletleri[4] ve Avustralya gibi ülkeler tarafından örneklenen liberal refah rejimi, geçimlerini sağlamak için piyasaya bağımlılığı teşvik etmek için gelir testinden, katı uygunluk kurallarından ve asgari faydalardan kapsamlı bir şekilde yararlanmaktadır. Genel olarak, Esping-Andersen, “liberal paradigma, kamu yükümlülüğünün yalnızca pazarın başarısız olduğu yerlerde geçerli olduğunu” öne sürüyor: “meta-mantığı üstündür”. Liberal refah rejimlerinde, kamu tedariki yoluyla devlet müdahalesinin tipik olarak verimsiz ve ahlaki açıdan aşındırıcı olduğu anlaşılır.
“Liberal refah rejimi, geçimlerini sağlamak için piyasaya bağımlılığı teşvik etmek için gelir testi, katı uygunluk kuralları ve asgari faydalardan kapsamlı bir şekilde yararlanıyor.”
Kıta Avrupası’nın muhafazakâr -aynı zamanda korporatist, devletçi veya Bismarckçı olarak da adlandırılan- refah rejimleri, geleneksel ayrıcalıkları ve refah sağlamanın yeri olarak ataerkil aileyi koruyacak şekilde paternalisttir. Bu rejim tipine sahip ülkeler, feodalizm ve himaye, güçlü dini otoriteler ve devletçi muhafazakârlık ile karakterize edilen kapitalizm öncesi kalkınma tarihlerine sahip olma eğilimindedir.
Son olarak, İskandinav ülkeleri tarafından temsil edilen sosyal demokrat refah rejimi, devlet tarafından, -ataerkil ailelerin aksine- bireylere evrensel sosyal haklar temelinde yönetilen nispeten cömert faydalar ve hizmetler sunmaktadır. Esping-Andersen’in yazdığı gibi, “Herkes fayda sağlar; herkes bağımlıdır; ve herkes muhtemelen ödemekten memnun olacaktır.”
Tüm ülkeler bu üç “ideal tip”ten (burada bazı araçlar test ediyor, orada evrenselci bir politika) özelliklerin bir karışımına sahip olsa da, Esping-Andersen zaman içinde ulusal refah sistemlerinin bu ayırt edici kümelere ayrıldığını gördüğümüzü savunuyor. Bir ülkenin liberal, muhafazakâr veya sosyal demokrat refah rejimine yönelik hareketinin üç şeyi yansıttığını savunuyor: “Birincisi, işçi sınıfının siyasi oluşum modeli. . . ikincisi, kırsal ekonomiden orta sınıf topluma geçişte siyasi koalisyon kurma. . . [ve] üçüncüsü, sınıf tercihlerinin ve siyasi davranışın kurumsallaşmasına kesin olarak katkıda bulunmuş geçmiş reformlar.”
Norveç iyi bir örnektir. Sosyal demokrat refah rejimi, benzersiz bir eşitlikçi kültürün ifadesi veya kapitalizmi kendi çelişkilerinden kurtarmaya yönelik seçkin bir girişimin ifadesi değildi. Aksine, bu refah rejimi işçilerin on dokuzuncu yüzyılın sonlarında ve yirminci yüzyılın başlarında güçlü politik (Norveç İşçi Partisi) ve işçi örgütlerini (Norveç Sendikalar Konfederasyonu) geliştirmedeki başarısından; 1930’larda kırsal kesimdeki muadilleriyle ittifaklar kurmak (yani “kırmızı-yeşil” ittifakı); ve orta sınıfın desteğini kazanan kapsayıcı, yüksek kaliteli sosyal programların teşvik edilmesiyle ortaya çıktı.
Burada pratik bir motivasyon vardı. Evrenselci sosyal politikalar, kuşkusuz, insanları piyasanın değişimlerinden korumakla ilgiliyken, aynı zamanda sosyal demokrat partilerin ve onların değerlerinin devam eden egemenliğini garanti altına alacak güçlü bir siyasi koalisyonu yerleştirmekle de ilgiliydi. Orta sınıf desteğiyle, bu partiler -özellikle Norveç ve İsveç’te – İkinci Dünya Savaşı’ndan sonraki on yıllarda kalabalık, çok partili alanlarda olağanüstü seçim başarısı elde ettiler.
Başka bir deyişle, bir refah rejimi özgürleşmenin bir aracı olabilir.
Esping-Andersen kitabında refah sistemleri arasındaki farkı hem toplumsal tabakalaşma, hem de “metadışılaştırma” ya da “bireylerin veya ailelerin piyasa katılımından bağımsız olarak sosyal olarak kabul edilebilir bir yaşam standardını sürdürme derecesi” açısından ölçüyor. Metadışılaştırmanın üç boyutunu göz önünde bulundurur: fayda uygunluğu ve koşulluluk (test etme, iş performansı, evrensel haklar anlamına gelir), gelir ikamesi ve hakların kapsamı. 1980 yılına ait emeklilik, hastalık yardımı ve işsizlik sigortası verilerini kullanarak, on sekiz OECD ülkesine “metadışılaştırma puanları” atıyor. Rakamları çalıştırdıktan sonra Esping-Andersen, İskandinavların en çok metadışılaştırıldığını tespit ediyor; en az Amerikalılar ve Avustralyalılar; ve Orta, Batı ve Güney Avrupa ortada bir yere düşüyor.
Özünde, Esping-Anderson, farklı ülkelerin “sosyal vatandaşlığa[5]” yönelik kaydettiği ilerlemeyi veya T.H. Marshall’ın, “toplumsal mirası tam olarak paylaşmak ve toplumda hüküm süren standartlara göre medeni bir varlığın hayatını yaşamak için bir nebze ekonomik refah ve güvenlik hakkı” olarak tanımladığı şeyi ölçüyor. Metadışılaştırmanın yüksek olduğu yerlerde, bir kişinin yaşam standardı ve kendi topluluğunun siyasi, sosyal ve kültürel yaşamına katılma yeteneği, emek gücünün piyasa değerine daha az bağlıdır. Başka bir deyişle, bir refah rejimi özgürleşmenin bir aracı olabilir.
Akademik Yanıt
Üç Dünya hem beğeniyle hem de eleştiriyle karşılandı. Eleştiri birkaç temel konu etrafında dönüyordu. Birincisi, başta Ann Orloff[6] olmak üzere feminist akademisyenler, kitabın toplumsal cinsiyet ve feminist politikadan yoksun olduğuna dikkat çekti. Esping-Andersen’in cinsiyetsiz sınıfa odaklanarak, toplumsal tabakalaşmanın ve siyasi mücadelenin önemli bir boyutunun yanı sıra, özgürlüğü sınırlayan önemli maddi bağımlılık eksenlerini, örneğin, evin geçimini sağlayan bir erkek üzerindeki kadınlarınki gibi, gözden kaçırdığını ileri sürdüler.
İkinci bir eleştiri, Esping-Andersen’in tipolojisini ve refah rejimi modellerini hedef aldı. Akademisyenler, muhafazakar refah rejiminin belki de çok geniş olduğuna dikkat çektiler – korporatizm, parçalanma ve kayırmacılığın benzersiz karışımıyla Akdeniz ülkelerini kendi “güney” veya “Akdeniz” refah rejimi kümelerinde gruplamak mantıklı görünüyordu. Peki ya Esping-Andersen’ın orijinal on sekizi dışındaki ülkeler? Daha ileri bilimsel düşünceler, “refah kapitalizmi dünyalarını” çoğalttı: Antipod refah rejimleri, Doğu Avrupa ve komünizm sonrası refah rejimleri, Doğu Asya “Konfüçyüsçü” refah rejimleri vb.
“Dünyanın refah sistemlerini sınıflandırmaya yönelik olağanüstü çaba, küreselleşen, neoliberalleşen bir dünyada kurumsal farklılıklara uymak hakkında konuşma yeteneğimizi geliştirdi.”
Bu sınıflandırma potansiyeli, Üç Dünya’nın etkisini açıklamaya yönelik uzun bir yol kat ediyor. Kitap, sosyal bilimcilere refah rejimleri arasındaki niteliksel farklılıkları anlamlandırmak ve açıklamak için bir kelime dağarcığı sağlamanın ötesinde, Esping-Andersen’in tipolojisini iyileştirmek ve yeni tipolojiler önermek için on yıllık bir sosyal bilimsel çaba olan “refah modelleme işinin[7]” başlatılmasına yardımcı oldu. Tipolojileri kurcalamak şimdi bir duvara toslamış olsa bile, dünyanın refah sistemlerini sınıflandırmaya yönelik olağanüstü çaba, küreselleşen, neoliberalleşen bir dünyada kurumsal farklılıklara uymak hakkında konuşma yeteneğimizi geliştirdi.
Ve yine de dikkate alınması gereken çok şey var. Çağdaş Norveç’in bir kültürel antropoloğu olarak, Üç Dünya’ya olan ilgim, başlangıçta sosyal demokratik refah rejimleri tartışmasıyla arttı. Bununla birlikte, Oslo’daki işsizler üzerine yaptığım son saha çalışmasının ışığında, bunun kültür ve ahlak konusundaki argümanın içerimlerine ilgi duydum.
Ne de olsa, Esping-Andersen’ın kitapta kullandığı aile, eyalet, pazar vb. terimlerin tümü, Norveç, Birleşik Krallık veya Fransa’da kullanılsa ve aynı anlamlara sahip gibi görünse de, durum kesinlikle böyle değil. Bu soyutlamaların her biri, bir kişinin yaşamının farklı aşamalarındaki göreceli önemini yansıtacak şekilde anlaşılır, deneyimlenir ve Esping-Andersen’den bildiğimiz gibi, bu önem bir ülkenin refah rejiminin mimarisine tekabül eder. Dolayısıyla, Norveç devleti Amerikan devleti olmadığı gibi, Norveçli bir aile de bir Amerikan ailesi değildir. Bunların ne anlama geldiği, bir bireyin onlara ne borçlu olduğu ve zor zamanlarda bireye ne borçlu oldukları yerden yere, rejimden rejime farklılık gösterir.
Bu, “refah reformunun” sadece faydalar ve hizmetler ile uğraşmaktan çok daha kapsamlı ve temel bir proje olduğunu gösteriyor. İçinde yaşadığımız kurumsal ortamı yeniden oluşturma potansiyeline sahiptir ve bunu yaparken devletin (veya ailenin veya şirketin) ne olduğu ve ne için olduğu konusundaki anlayışımızı yeniden oluşturma potansiyeline sahiptir.
Özgürlüğe Giden Yolumuzu Metadışılaştırmak
Yayınlanmasının üzerinden otuz yıldan fazla bir süre geçmesine rağmen Üç Dünya’nın hâlâ bize öğreteceği çok şey var. Özellikle Amerikalılar için, sosyal politika ve sosyal tabakalaşmanın diğer dünyalarına açılan ufuk açıcı bir yolculuk olmaya devam ediyor. Bu dünyalar arasındaki farklılıkların büyük ölçüde, bireysel ve kolektif gelişmeyi emek piyasasının kaprislerinden ayırmaya yönelik yoksul ve işçi sınıfı mücadelelerinin sonucu olduğunu gösteriyor.
Bu mücadelenin en başarılı olduğu yerde, gelişen demokrasileri[8], daha yüksek insani gelişme düzeyleri[9] ve daha mutlu[10] nüfusları buluyoruz. Ayrıca, genel olarak, daha iyi iş güvencesi, daha fazla harcanabilir gelir, daha az borç ve sağlık, işsizlik ve emeklilik konusunda çok daha az kaygısı olan gençleri de buluyoruz. Bu metadışılaştırma kavramı, Solun ilerlemesini ölçebileceği ve hedefini daha iyi anlayabileceği bir ölçüt sağlar.
Üç Dünya, Amerika Birleşik Devletleri’nin Danimarka olmadığını teyit etse bile, yine de İskandinav örneğine giden yolu aydınlatıyor. Çünkü bu ille de bir toplumun ne kadar harcadığıyla değil, nasıl harcadığıyla, ne için harcadığıyla ve insanları zamanlarını bir ücret karşılığında satmak zorunda kalmaktan ne kadar özgürleştirdiğiyle ilgilidir.
Orijinal yazının linki: https://jacobinmag.com/2022/04/esping-andersen-welfare-state-social-democracy-benefits
[1] https://press.princeton.edu/books/paperback/9780691028576/the-three-worlds-of-welfare-capitalism
[2] https://www.youtube.com/watch?v=Ymq7IG91bKI
[3] https://jacobinmag.com/2022/01/class-struggle-swedish-welfare-state-social-democracy
[4] https://www.jacobinmag.com/2019/12/policy-feedback-working-class-bernie-sanders-gi-bill
[5] https://www.goodreads.com/book/show/1795216.Citizenship_and_Social_Class
[6] https://sociology.northwestern.edu/people/faculty/core/ann-shola-orloff.html
[7] https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/1467-9515.00160
[8] https://www.eiu.com/n/campaigns/democracy-index-2021/
[9] https://hdr.undp.org/en
[10] https://worldhappiness.report/ed/2022/
